Η «Σπηλιά του Κύκλωπα» στην Παλαιομάνινα...

16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1178 Π.Χ.: ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ

1.«Γκούβα α Φούρου»: Η «Σπηλιά του Κύκλωπα» στην Παλαιομάνινα!

Επετειακό αφιέρωμα με μια μικρή σειρά κειμένων για τις ιδιότυπες σχέσεις ανάμεσα στον αρχαίο και τον νέο ελληνικό κόσμο, όπως, με παράξενο τρόπο, εκφράζονται από την πλούσια λαϊκή παράδοση της Παλαιομάνινας και πολλών περιοχών της χώρας

 

Πρώτη Φωτογραφία: Ο Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος σκοτώνουν τους μνηστήρες (1812), έργο του Γάλλου ζωγράφου Christophe Thomas Degeorge. Βλ. Clio Artemidou (Πηγή: www.lifo.gr)

 

Του Δημήτρη Στεργίου

Στις 16 Απριλίου του 1178 π.Χ., πριν από 3.202 χρόνια, σύμφωνα με επιστήμονες που χρησιμοποίησαν πληροφορίες του Ομήρου στην «Οδύσσεια» σχετικά με τη θέση των άστρων και του Ηλίου, έγινε το «νόστιμον ήμαρ», δηλαδή η «ημέρα επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη και της «μνηστηριοφονίας».

 

 Τη φράση αυτή, την οποία ο Όμηρος χρησιμοποιεί στην «Οδύσσεια» σε τρία σημεία, ίσως σήμερα να τη νιώθουν τρίσβαθα μόνο οι εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες ομογενείς, διότι, όπως λέει πολύ χαρακτηριστικά, πάλι ο Όμηρος, "ουδέν γλύκιον πατρίδος" , δηλαδή, τίποτε πιο γλυκό απ’ την πατρίδα (Ομήρου «Οδύσσεια», ι 34). 

 

Δεύτερη φωτογραφία: Η είσοδος στη σπηλιά «Γκούβα α Φούρου»

 

Τρίτη φωτογραφία: Τμήμα οροφής της σπηλιάς «Γκούβα α Φούρου»

 

Τέταρτη φωτογραφία: Ο σπηλαιολόγος της Ομάδας της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας επί το έργον εντός της σπηλιάς «Γκούβα α Φούρου»

 

 

Η λέξη «Νόστιμον» έχει κοινή ρίζα με το «νόστος» και το «νέομαι» (επιστρέφω, επανέρχομαι). Τα τρία σημεία είναι τα εξής:

-Στη Ραψωδία Α: Η τιμωρία των συντρόφων του Οδυσσέα για τη σφαγή των βοδιών του θεού Ήλιου δίνεται σε μια μόνο γραμμή: ο Ήλιος «τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα» («…αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ»).

-Στη Ραψωδία Θ: Ο Οδυσσέας απευθύνεται στη Ναυσικά και της λέει πως θα την ευγνωμονεί ως σωτήρα του μόνο αν τον βοηθήσει να «χαρεί του γυρισμού τη μέρα» («νόστιμον ἦμαρ ἰδέσθαι»).

 

-Στη Ραψωδία Ε: Απαντάει στην Καλυψώ ότι σκοπός του είναι «να δουν τα μάτια του του γυρισμού τη μέρα» («οίκαδε τ’ ελθέμεναι και νόστιμον ήμαρ ιδέσθαι».)

 

Την ημέρα αυτή έρχονται στο μυαλό μου έντονες εικόνες από τις συζητήσεις που είχα ως μαθητής του Γυμνασίου και φοιτητής στα καφενεία του χωριού μου, της Παλαιομάνινας Αιτωλοακαρνανίας, με τους υπέργηρους τις δεκαετίες του 1950 και 1960, οι οποίες στη συνέχεια επιβεβαιώνονταν από πολλές μελέτες σχετικά με το ομηρικό ζήτημα και τη ομηρική γεωγραφία και τη συσχέτισή τους με τη λαϊκή παράδοση.

 

 Αναφέρω, για παράδειγμα, μελέτες του αείμνηστου καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή για την ιστορία και τη σύγχρονη λαϊκή παράδοση και ιδιαίτερα το βιβλίο του «Οι αρχαίοι Έλληνες στη Νεοελληνική Παράδοση», που κυκλοφόρησε από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας σε πολλές εκδόσεις το 1978. Επίσης, πολλές από τις εικόνες και αφηγήσεις των γερόντων «ζωντάνεψε» στη συνέχεια και ο Παναγιώτης Λιβιτσάνος με το βιβλίο του «Προϊστορική Αιτωλοακαρνανία και ομηρικά έπη».

 

Επιτρέψτε μου να αφιερώσω, με την ευκαιρία, μερικές γραμμές στον μεγάλο δάσκαλο (οι παλαιότεροι είχαμε πολλούς τέτοιους φωτισμένους δασκάλους!) Ιωάννη Θ. Κακριδή. Ήταν Έλληνας κλασικός φιλόλογος, με λαμπρές σπουδές στην Ελλάδα και σε ξένα πανεπιστήμια, καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μελετητής του Ομήρου, ένας από τους σημαντικότερους κλασικιστές του 20ού αιώνα στην Ελλάδα και από τους πρώτους και πλέον ένθερμους υποστηρικτές του μονοτονικού συστήματος στην ελληνική γλώσσα. Αυτό μάλιστα οδήγησε στην αποκαλούμενη «Δίκη των τόνων» κ το 1941 για την αναδημοσίευση μιας διάλεξης σε μονοτονικό σύστημα και τη δίωξή του, ενώ αργότερα αποπέμφθηκε από το πανεπιστήμιο.

 

Από την άλλη όμως μεριά, ήταν και ένθερμος υποστηρικτής της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στους μαθητές και μάλιστα από μεταφράσεις στο Γυμνάσιο για να βοηθήσουμε, όπως τόνιζε, να επικοινωνήσουν όσο γίνεται περισσότερο με τον αρχαίο κόσμο για τρεις κυρίως λόγους. Οι λόγοι αυτοί, τους οποίους ανέλυε είναι, επιγραμματικά, οι εξής:

 

Πρώτα από όλα διότι είμαστε Έλληνες . Από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει δύο χιλιάδες εφτακόσια χρόνια. Από τους αιώνες που κύλησαν οι Έλληνες βρεθήκαμε στο απόγειο της δόξας και ο συνειδητός Έλληνας αφομοιώνει μέσα του την πνευματική ιστορία των Ελλήνων από τα μυκηναϊκά χρόνια έως σήμερα.

 

Ο δεύτερος λόγος που επιβάλλει την αρχαία πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι, αφού ολόκληρος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο ελληνικό.

 

Ο τρίτος, και κυριότερος λόγος, που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν΄ αγνοούν την αρχαία Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στο χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξίας αυτόνομη, ο άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά, και υλική και πνευματική!!!

 

Τύχη αγαθή όρισε την ταπεινότητά μου ήδη από τα μαθητικά και φοιτητικά μου χρόνια, έτσι αυθόρμητα και χωρίς να γνωρίζω τίποτε σχετικά με έρευνες και δημοσιογραφία, να διαπιστώσω από κοντά τις «ιδιότυπες σχέσεις ανάμεσα στον αρχαίο και τον νέο ελληνικό κόσμο», όπως τις χαρακτηρίζει ο Ι.Θ. Κακριδής, δηλαδή ανάμεσα στην πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Παλαιομάνινας και την πλούσια λαϊκή παράδοσή της. 

 

Αυτή η πλούσια λαϊκή παράδοση εκφράστηκε με παράξενο τρόπο, όπως επισημαίνει ο Ι.Θ. Κακριδής, από δύο κυρίως υπέργηρους του χωριού μου, τους αείμνηστους πάππο «Δημητράκη» Σπανό και πάππο Μήτρο Νάκα, οι οποίοι, κατά τις συχνές συναντήσεις και συζητήσεις στα καφενεία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ως μαθητής και φοιτητής τις δεκαετίες του 1950 και 1960, παρουσίαζαν, με μαρτυρίες, μια περιοχή της Ακαρνανίας, τη Μάνινα Ξηρομέρου, να κυριαρχούν αρχαίοι μύθοι, θρύλοι και παραδόσεις για τραγωδίες, που στο τέλος είχαν την αρχαιοελληνική κάθαρση.

 

Η Μάνινα αρχίζει ανατολικά από την παραποτάμια εύφορη περιοχή της Μήλας , η οποία βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Αχελώου ποταμού. Από εκεί αρχίζει το εκτεταμένο βελανιδόδασος της Μάνινας (αυτή είναι η ορθή ονομασία του και όχι βελανιδόδασος Ξηρομέρου, όπως λέγεται από πολλούς!) , το οποίο νοτιοδυτικά ακολουθεί τη διαδρομή του ιστορικού ποταμού μέχρι τις εκβολές του, απλώνεται δυτικά και βόρεια προς τον Αστακό και, καλύπτοντας όλο το Ξηρόμερο, σκεπάζει την περιοχή της αρχαίας πόλης «Στράτος» και αγκαλιάζει ξανά τον Αχελώο στη Μήλα και δημιουργεί ένα εφιαλτικό κλίμα ιδιαίτερα τη νύχτα. 

 

Πρόκειται για μύθους και θρύλους, οι οποίοι όχι μόνο διατηρήθηκαν σε όλη τη μακραίωνη ιστορία του Ελληνισμού, αλλά ξεσήκωσαν και τη φαντασία των κατοίκων σε τέτοιο σημείο που στην περιοχή της Μήλας ή της Μάνινας η λαϊκή παράδοση, με πυρήνα την αρχαίο ελληνικό κόσμο, δηλαδή την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, έπλαθε ολοένα και συνεχώς περισσότερους, επηρεαζόμενη σημαντικά από τα τοπωνύμια, τα αρχαία ονόματα ποταμών και αρχαίων τειχών και ακροπόλεων, τις σπηλιές, τον ορμητικό Αχελώο, την ιερή βελανιδιά του απέραντου δάσους της Μάνινας, τους αρχαίους τάφους και τα μυστήρια και τις ερμηνείες για τους παράξενους γήλοφους (τούμπα ή τύμβοι) με τις ψυχές, τους μυσταγωγικούς αρχαίους λιθόστρωτους δρόμους με τους νεκρούς και τις επιβλητικές κεντρικές πύλες των αρχαίων τειχών.

 

Όλες αυτές τις μαρτυρίες των γερόντων τις κατέγραφα και τις συγκέντρωνα σε ειδικό φάκελο , αξιοποιήθηκαν στη συνέχεια με τη συγγραφή και δημοσίευση μερικών ερευνών τοπικής ιστορίας και ήδη εγκιβωτίσθηκαν στο υπό έκδοση βιβλίο μου με τίτλο «Οι αλαφροίσκιωτοι». 

 

Από το βιβλίο αυτό, με την ευκαιρία της σημερινής … 3202ης επετείου της επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη στις 16 Απριλίου του 1178 π.Χ., θα παρουσιάσω τρία επεισόδια της «Οδύσσειας», τα οποία μού είχαν διηγηθεί, μεταξύ πολλών άλλων, οι γέροντες του χωριού μου, χωρίς, φυσικά, αγράμματοι όντες, να έχουν διαβάσει τα ομηρικά έπη! 

 

Αργότερα, διαπίστωσα, διαβάζοντας τον πρόλογο του παραπάνω βιβλίου του Ι.Θ. Κακριδή, ότι όλα αυτά επιβεβαιώνονται, καθώς, όπως τονίζει, «οι ιδιότυπες σχέσεις ανάμεσα στον αρχαίο και τον νέο ελληνικό κόσμο, όπως βρήκαν την έκφρασή τους στις λαϊκές μας παραδόσεις, σε χρόνια που το σχολείο δεν ασκούσε ακόμα σημαντική επίδραση, είναι θέμα που ενδιαφέρει πρώτα απ’ όλους εμάς τους Έλληνες», διότι, όπως συνεχίζει, «μόνο έτσι έγινε δυνατό να κρατηθεί αυτούσιος ο λαϊκός λόγος, όπως βγήκε από το στόμα του απλοϊκού ανθρώπου, όλο δύναμη και αποτελεσματικότητα».

 

Τί βγήκε, λοιπόν, από το στόμα αυτών των απλοϊκών υπέργηρων συγχωριανών μου, που τύχη αγαθή με έκανε να τα διασώσω για το σημερινό αφιέρωμα; Η λαϊκή παράδοση της Παλαιομάνινας, όπως επισημαίνει ο Ι.Θ. Κακριδής, ήρθε, όπως έκανε πάντα ο ελληνικός λαός, «με τον παράξενο αυτόν τρόπο να πρωτοσυναντήσει τους παλιούς του προγόνους»! 

 

Έτσι, στις συζητήσεις αυτές, στις οποίες οι γέροντες δεν έκαναν τίποτε άλλο απ΄ αυτό που από στόμα σε στόμα γνώριζαν, μού είπαν για τη «Σπηλιά του Κύκλωπα» που υπάρχει στην Παλαιομάνινα, για το … χοιροστάσιο του Οδυσσέα στο … Ξηρόμερο και για τον τάφο του ομηρικού ήρωα, αφού, σύμφωνα με τον χρησμό του Τειρεσία θα πέθαινε μακριά από θάλασσα και την Ιθάκη!!!

 

Τέτοιους παράξενους τρόπους αναφέρει πολλούς ο Ι.Θ. Κακριδής με «μαρτυρίες» από την Αιτωλία και την Ακαρνανία και, φυσικά, από όλη την Ελλάδα, ακόμα και από την Κύπρο, οι οποίες μάλιστα είναι προομηρικές, όπως, για παράδειγμα, «το Πήδημα της Γριάς» (το φράγμα της χαράδρας στις Γλώσσες στην Ακαρνανία) και ο μύθος του Μελεάγρου, ο οποίος, όπως προκύπτει από την κλασική ελληνική γραμματεία (Φρύνιχος, Βακχυλίδης, Απολλόδωρος, Παυσανίας κλπ), πριν από τον Όμηρο, το παραμύθι αυτό ήταν ανώνυμο (δεν αναφέρονταν οι ήρωες) και κρατήθηκε ζωντανά έως σήμερα μέσα στους αιώνες , καθώς κάθε νεώτερη γενιά το έπαιρνε από το στόμα της πιο παλιάς. Για τον λόγο αυτό, ο μύθος αυτός υπάρχει σε πολλές παραλλαγές (ακόμα και σε κυπριακή), με πρώτη και κυρίαρχη την αιτωλική.

 

Με αυτόν τον παράξενο τρόπο προσπάθησαν και οι γέροντες του χωριού μου να εκφράσουν τις ιδιότυπες σχέσεις ανάμεσα στον αρχαίο και τον νέο ελληνικό κόσμο, δηλαδή με η λαϊκή παράδοση για τους Κύκλωπες και τις σπηλιές τους, η οποία δεν παραλλάζει από τη σχετική διήγηση της «Οδύσσειας»! 

 

Τέτοια παράδοση υπάρχει σχεδόν σ΄ όλη την Ελλάδα, όπου υπάρχουν σπηλιές, όπως, για παράδειγμα, ακόμα και στην … Αλεξανδρούπολη! Γιατί όμως; Την απάντηση δίνει πάλι ο Ι.Θ. Κακριδής: κάθε ελληνικός τόπος φιλοδοξεί να δεθεί κατά κάποιον τρόπο με την παλιά μυθολογία, καθώς η ομηρική περιγραφή είναι τόσο γενική, ώστε να μπορεί κανείς εύκολα να την ταυτίσει με μιαν όποια σπηλιά!

 

Πώς η λαϊκή παράδοση έφτασε έως στη «Γκούβα α Φούρου»!

Έτσι, στην Παλαιομάνινα, κατά παράξενο τρόπο, οι γέροντες μού έλεγαν, προφανώς αυτό που έλεγαν από στόμα σε στόμια στο χωριό (η κατοίκησή του είναι συνεχής επί 5.000 χρόνια, όπως με στοιχεία αποκαλύπτω σε άλλο βιβλίο μου!!!), ότι η μυστηριώδης σπηλιά με τη ντόπια ονομασία στα ελληνοβλάχικα «Γκούβα α Φούρου», δηλαδή «Σπηλιά του Κλέφτη», ήταν η σπηλιά ενός Κύκλωπα. 

 

Με την ευκαιρία σημειώνω ότι η πρώτη λέξη, η «Γκούβα» είναι η ελληνιστική ή μεσαιωνική «γουβάς» π[ου σημαίνει «λάκκος» ή «σπηλιά», ενώ η νεοελληνική «γούβα» , σημαίνει μικρό κοίλωμα, μικρό βαθούλωμα! Επίσης, η δεύτερη λέξη «Φούρου» παράγεται από την ομηρική λέξη «φωρή (κλοπή) ή φωρ» (κλέφτης) ή «φωρή» (αποκάλυψη κλοπής). 

 

Από την ομηρική αυτή λέξη, την οποία διέσωσαν οι Ριμένοι της Ακαρνανίας προέρχεται και η γνωστή φράση "όλα στη φώρα", η οποία λανθασμένα γράφεται "όλα στη φόρα» και, φυσικά το γνωστό "εφωράθη"= συνελήφθη, απεκαλύφθη, ήρθε στο φως!!! Είναι το ρήμα φωράω= φωρώ (ψάχνω κλέφτη ή ερευνώ μια κλοπή, κάνω έρευνα σε σπίτι) και απαντάται σε έργα του Αριστοφάνη, του Δημοσθένη, του Ευριπίδη, του Ξενοφώντα κι άλλους!!!

 

Αυτή, λοιπόν, η «Σπηλιά του Κύκλωπα» στην Παλαιομάνινα απέχει 500 περίπου μέτρα από τη δεξιά όχθη του Αχελώου, την Κεντρική Πύλη των τειχών της αρχαίας πόλης, την «Αυλόπορτα» ή «Πόρτα» και από τον παράξενο γήλοφο, όπου είναι το παλιό … νεκροταφείο του χωριού, όπου, κατά τον Δροσίνη, άφησε την τελευταία πνοή ο Ανήλιαγος, και ένα περίπου χιλιόμετρο από τον μεγάλο θολωτό (μυκηναϊκό) τάφο στη Μήλα που έφερε στο φως το 1965 ο Ευθύμιος Μαστροκώστας και που είναι σκεπασμένος από δέντρα και θάμνους!!! 

 

Είναι ιδιότυπη και παράξενη αυτή η λαϊκή σχέση, καθώς στην περιοχή δεν υπάρχει κοντινή θάλασσα, όπου έριξε τον βράχο ο Κύκλωπας κατά του Οδυσσέα. Θυμάμαι ότι είχα κάνει την παρατήρηση αυτή στους γέροντες, οι οποίοι μού έλεγαν ότι στη θέση του σημερινού Αχελώου παλιά υπήρχε … θάλασσα, τονίζοντας μάλιστα κοντά στη βάση της «Αυλόπορτας» υπήρχαν σιδερένιοι … κρίκοι που έδεναν τις άγκυρες, δηλαδή ήταν … αγκυροβόλιο, και ότι οι ίδιοι είχαν μαζέψει … θαλασσινά όστρακα, ενώ σε λίγη απόσταση υπάρχει και ο θεόρατος … βράχος!!!

 

Είναι αλήθεια ότι τότε δεν είχα ακόμα διαβάσει τις σχετικές μελέτες του Ι.Θ. Κακριδή γι΄ αυτές τις ιδιότυπες σχέσεις ανάμεσα στον αρχαίο και τον νέο ελληνικό κόσμο, όπως εκφράστηκαν από τη λαϊκή παράδοση με αυτούς παράξενους τρόπους. 

 

Κι έτσι επί χρόνια έμενα με αυτές τις «παραξενιές», οι οποίες ενίσχυαν συνεχώς τη δίψα για έρευνα. Αρχικά, διάβασα ότι, μετά από καθιζήσεις που έγιναν στην περιοχή, μεταξύ του Αράκυνθου και των απέναντι Ακαρνανικών βουνών, ο Αχελώος χύθηκε προς το μέρος της καθίζησης. 

 

Έτσι η μεγάλη λίμνη περιορίστηκε στις σημερινές λίμνες Τριχωνίδα, Λυσιμαχία και Oζερό και η Κλεισούρα έγινε ξηρή κοίτη ποταμού με τους ωραίους αξιοπερίεργους βράχους και τις απόκρημνες όχθες της, την οποία οι αρχαίοι την ονόμαζαν "Κύκνεια Τέμπη».

 

Όταν ο Αχελώος ήταν … «θάλασσα»!!!

Διαβάζοντας πριν από δέκα περίπου χρόνια το βιβλίο «Προϊστορική Αιτωλοακαρνανία και ομηρικά έπη» του Παναγιώτη Λιβιτσάνου διαπίστωσα ότι ο συγγραφέας αναφέρει τις ίδιες «παραξενιές» και για την άλλη επιβλητική παραποτάμια Κεντρική Πύλη των αρχαίων τειχών της Στράτου πάλι στη δεξιά όχθη του Αχελώου και μερικά χιλιόμετρα πιο πάνω.

 

 Ο συγγραφέας του παραπάνω βιβλίου, επικαλούμενος σχετική διήγηση του Ησίοδου υποστηρίζει ότι Αχελώος και θάλασσα εμφανίζονται τα χρόνια εκείνα ως να ήταν ένα. Λίμνες, Αχελώος και θάλασσα μαζί. Είναι άλλωστε γνωστό ότι στην αρχαιότητα ο Αχελώος ήταν πλωτός. 

 

Και σε επίρρωση της άποψής του ότι ο Αχελώος ήταν πλωτός, ότι εκεί, στην παραποτάμια Πύλη της αρχαίας Στράτου, αγκυροβολούσε ο στόλος της και ότι τα νερά του Αχελώου και της θάλασσας έσμιγαν, στην προϊστορική εποχή, πάρα πολύ κοντά στην αρχαία πόλη παραθέτει την ακόλουθη μαρτυρία, η οποία επιβεβαιώνει αντίστοιχη ακριβώς παράξενη των γερόντων της Παλαιομάνινας:

 

«Όταν κατασκεύαζαν το φράγμα της Στράτου και έκαναν την εκσκαφή για τη μεγάλη διώρυγα που φεύγουν τα νερά από τις τουρμπίνες του υδροηλεκτρικού σταθμού που καταλήγουν πάλι στον Αχελώο, βρέθηκαν μύδια μεγάλου μεγέθους ζωντανά. 

 

Τα μύδια, όπως ξέρουμε όλοι, αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται μόνο στη θάλασσα. Τα μύδια βρέθηκαν τριακόσια μέτρα, περίπου, από τη σημερινή γέφυρα και προς τα κάτω. Αυτό το φαινόμενο με τα μύδια με κάνει να πιστεύω ότι η θάλασσα έφθανε τουλάχιστον μέχρι εκεί, και σκεφτείτε πόσοι πορθμοί μπορεί να υπήρχαν. 

 

Μήπως και ο Αχελώος αν έσμιγε με τη θάλασσα δεν ήταν ολόκληρος ένας πορθμός; Το ότι το λιμάνι της Στράτου ήταν ακριβώς στη σημερινή γέφυρα του Αχελώου το επιβεβαιώνει ένα σοβαρό εύρημα: στην εκσκαφή του αύλακα βρέθηκε και μια άγκυρα που ήταν αρκετά μεγάλου μεγέθους, πράγμα που αποδεικνύει ότι τα καράβια που ανέβαιναν τον Αχελώο ήταν αρκετά μεγάλα…»

 

Περιγραφή της «Σπηλιάς του Κύκλωπα» στην Παλαιομάνινα

Είναι αλήθεια ότι σε όλη την Αιτωλοακαρνανία υπάρχουν πολλά προϊστορικά σπήλαια, τα οποία εύκολα η λαϊκή παράδοση να είχε συσχετίσει με τους αρχαίους μύθους ή γειστορικά γεγονότα. Θα αρκεστώ στην περιγραφή της «Γκούβα α Φούρου» στην Παλαιομάνινα , όπως προκύπτει από την έκθεση με σημαντικά σημπεράσματα και προτάσεις, που κατάρτισαν δύο διαπρεπή μέλη Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (ΕΣΕ), ο Νικόλαος Λελούδας και Δημήτριος Χατζηλιάδης, ύστερα από διήμερη επίσκεψη τον Σεπτέμβριο του 2008 προκειμένου να διερευνηθεί η σπηλιά καθώς και άλλα σημεία, κυρίως καταβόθρες με σπηλαιολογικό ενδιαφέρον. 

 

Παραθέτω, με την ευκαιρία, την έκθεση αυτή για τις έρευνές τους μόνο στη σπηλιά «Γκούφα Φούρου», την οποία περιγράφει ως εξής:

«Το σπήλαιο, αποτελείται από έναν θάλαμο, μήκους 20 μέτρων και πλάτος 8 – 10 μέτρων. Το ύψος οροφής, κυμαίνεται από 10 - 4 περίπου μέτρα κατά το μεσαίο διαμήκη άξονα, ελαττούμενο βαθμηδόν προς τα πλάγια. 

 

Η οροφή και τα τοιχώματα, φέρουν σταλακτιτικό διάκοσμο. Προς το βάθος του σπηλαίου, δημιουργείται, προς τα αριστερά, ένα ελικοειδές πατάρι, περιμετρικά σταλαγμιτικής κολώνας.

 

 Στο βάθος του θαλάμου, δεξιά, δημιουργείται, κατ’ αντίθετη έννοια, καταβόθρα, η οποία αποστραγγίζει τα νερά του σπηλαίου προς χαμηλότερα επίπεδα. Η καταβόθρα αυτή έχει αποφραχθεί πλήρως κατά το πρόσφατο ( παρελθόν με μπάζα προερχόμενα από το δάπεδο του σπηλαίου, προκειμένου να μην εισέρχονται στο εσωτερικό της αιγοπρόβατα, γατί, κατά τη χρηστική φάση του σπηλαίου, χρησιμοποιείτο -μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες- σαν μαντρί.

 

 Το δάπεδο του σπηλαίου, αποτελείται από λατυποπαγή ιζήματα, ενώ στην κεντρική περιοχή του προεξέχουν γραμμικές σειρές ασβεστολίθων, προφανώς, από το φυσικό δάπεδο της αίθουσας. Αριστερά, ως προς τον εισερχόμενο, και κάτω από φωταγωγό που επικοινωνεί με την επιφάνεια, εντοπίζονται ίχνη λάξευσης, που πιθανώς ανάγονται κατά τη λατρευτική φάση / χρήση του σπηλαίου κατά την αρχαιότητα.

 

 Δεξιά, ως προς τον εισερχόμενο, διακρίνεται στο τοίχωμα λαξευμένος σταυρός, που πιθανώς ανάγεται στην πρώϊμη Χριστιανική εποχή.

 

Η σπηλαιολογική ομάδα, κατά την προσπάθεια προχώρησής της στο εσωτερικό του σπηλαίου, προσπάθησε να διανοίξει – απελευθερώσει από τα μπάζα την καταβόθρα, αλλά, σταμάτησε την προσπάθεια όταν εκτιμήθηκε ότι, η διατομή της ήταν πολύ μικρή – απαγορευτική για την είσοδο ανθρώπινου σώματος, σε συνδυασμό με το ότι, η υψομετρική διαφορά με το βασικό επίπεδο καρστικοποίησης (στάθμη Αχελώου ποταμού) ήταν μικρή και, δεν αναμένεται κάποια αξιόλογη συνέχεια του αγωγού. 

 

Κατά την προσπάθεια διάνοιξης της καταβόθρας, εντοπίσθηκαν πέντε (5) θραύσματα (όστρακα) αγγειοπλαστικής, που προέρχονταν από το δάπεδο του σπηλαίου και τα οποία παραδίδονται, μαζί με την παρούσα έκθεση, στην αρμόδια αρχαιολογική Εφορεία (σημείωση: Έχουν περάσει πάνω από 16 χρόνια και δεν έχει γίνει καμία σχετική επιστημονική ανακοίνωση για τα ευρήματα αυτά!!!).

 

Το εδαφολογικό και κλιματολογικό περιβάλλον του σπηλαίου, κατά το πρόσφατο αλλά και το απώτερο παρελθόν, άγουν στο συμπέρασμα ότι, το σπήλαιο θα πρέπει αρχικά να χρησίμευσε σαν κατοικία αγρίων ζώων και, μεταγενέστερα, του ανθρώπου. 

 

Εκτιμάται ότι, είναι επιτακτική η ανάγκη για αρχαιολογική και παλαιοντολογική ανασκαφή στο (ευτυχώς, μέχρι στιγμής) αδιατάρακτο δάπεδο του σπηλαίου. Η παραπάνω ανασκαφή, θα μπορούσε να συνδυασθεί και με τις ανασκαφές στο περίφημο κάστρο της Παλαιομάνινας και στην προϊστορική ( τούμπα που βρίσκεται 500 μέτρα ανατολικά του σπηλαίου, στις όχθες του Αχελώου, όπου και το παλαιό νεκροταφείο του χωριού με τον ναό του Αγίου Γεωργίου…»

 

Κι όμως, δεν υπήρξε καμιά συνέχεια, δηλαδή κρατικό, επιστημονικό και αναπτυξιακό ενδιαφέρον, με μόνο όφελος ότι οι γέροντες συνέχισαν τη λαϊκή παράδοση για το σπήλαιο, έστω και μ΄ αυτόν τον παράξενο τρόπο.

 

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ: Η λαϊκή παράδοση στην Παλαιομάνινα για το χοιροστάσιο του Οδυσσέα στο Ξηρόμερο