Η ανάπτυξη της ιχθυοκαλλιέργειας και οι αντιφάσεις

 

 ΠΗΓΗ: https://www.kathimerini.gr

Τα σαρκοφάγα είδη, όπως το λαβράκι και η τσιπούρα, εξακολουθούν να  εξαρτώνται παγκόσμια κατανάλωση ψαριού βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Από περίπου 7 κιλά ανά άτομο το 1950 σχεδόν τριπλασιάστηκε, φτάνοντας σε περισσότερα από 21 κιλά σήμερα. 

Η βιομηχανία αποδίδει μεγάλο μέρος της αύξησης στην υδατοκαλλιέργεια, η οποία σήμερα παρέχει πάνω από τη μισή ποσότητα των ψαριών που καταναλώνονται παγκοσμίως. 

Στην Ελλάδα, ο κλάδος παράγει περίπου 154.000 τόνους λαβράκι και τσιπούρα τον χρόνο, ενώ στηρίζει σχεδόν 4.000 άμεσες και 12.000 έμμεσες θέσεις εργασίας, αποτελώντας βασικό εργοδότη σε παράκτιες περιοχές και δυναμικό εξαγωγικό κλάδο.

Στον πυρήνα αυτής της επιτυχίας, ωστόσο, υπάρχει μια αντίφαση. Τα σαρκοφάγα είδη, όπως το λαβράκι και η τσιπούρα, εξακολουθούν να εξαρτώνται από ζωοτροφές που παρασκευάζονται μερικώς από άγρια αλιεύματα. 

Η αποδοτικότητα μετριέται με δύο δείκτες: τον δείκτη μετατρεψιμότητας τροφής (FCR), που δείχνει πόσα κιλά τροφής χρειάζονται για ένα κιλό ψαριού, και τον δείκτη FiFo (fish-in fish-out), που υπολογίζει την ποσότητα άγριων ψαριών που χρησιμοποιούνται (fish in) για να παραχθεί ένα κιλό ψαριού στην ιχθυοκαλλιέργεια (fish out). 

Εκπρόσωποι της βιομηχανίας υποστηρίζουν ότι ο FiFo έχει βελτιωθεί σημαντικά –δεν ξεπερνάει, σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν, το 0,69 ανά κιλό ψαριού–, ανεξάρτητες μελέτες ωστόσο δείχνουν ότι συχνά ξεπερνάει το 1, γεγονός που σημαίνει πως μπορεί να καταναλώνονται περισσότερα άγρια ψάρια από όσα παράγονται σε μια μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας. 

Ο FCR προβάλλεται συχνά ως απόδειξη αποδοτικότητας: για τσιπούρα και λαβράκι κυμαίνεται στο 1,6-2,0, επίπεδο παρόμοιο με τα πουλερικά (1,7). 

Ωστόσο, ο δείκτης αυτός δεν αποτυπώνει τις διατροφικές απώλειες όταν βρώσιμα ψάρια, όπως σαρδέλα ή γαύρος, κατευθύνονται στην παραγωγή ιχθυαλεύρων αντί να καταναλώνονται απευθείας. Ερευνες δείχνουν ότι τα συγκεκριμένα είδη προσφέρουν περισσότερη βιταμίνη Β12, ιώδιο και ωμέγα-3 όταν καταναλώνονται απευθείας από τον άνθρωπο. 

Παράλληλα, πρόσφατες δοκιμές σε τσιπούρες έδειξαν ότι η πλήρης αντικατάσταση ιχθυαλεύρων και ιχθυελαίων με μείγμα μικροφυκών ή εντόμων, δεν επηρεάζει την ανάπτυξη, υποδηλώνοντας ότι η εξάρτηση από ιχθυάλευρο-ιχθυέλαιο δεν είναι αναγκαία, εφόσον η διατροφή σχεδιαστεί σωστά.

 Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου 18 εκατ. τόνοι άγριων ψαριών μετατρέπονται κάθε χρόνο  σε  ιχθυάλευρα  και ιχθυέλαια, με την υδατοκαλλιέργεια να καταναλώνει τα τρία τέταρτα. '

 Σύμφωνα με τον IFFO (Παγκόσμιος Οργανισμός Ιχθυάλευρων και Ιχθυελαίων), το 42% των πρώτων υλών προέρχεται από παραπροϊόντα, αλλά η πλειονότητα εξακολουθεί να βασίζεται σε ολόκληρα ψάρια. 

Στη Νοτιοανατολική Ασία και στη Δυτική Αφρική, τα λεγόμενα «χαμηλής αξίας» ψάρια αποτελούν πάνω από το ένα τέταρτο των αλιευμάτων βιομηχανικών τρατών. Αν και κρίσιμα για τις τοπικές κοινωνίες, μεγάλο μέρος τους οδηγείται σε εργοστάσια παραγωγής ιχθυαλεύρου-ιχθυελαίου. 

Η ΕΛΟΠΥ (Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας) εξηγεί ότι οι βασικές πρώτες ύλες, ιχθυάλευρα, ιχθυέλαια, δημητριακά και φυτικές πρωτεΐνες, εισάγονται από το εξωτερικό και φέρουν πιστοποιήσεις. 

 Οι επικριτές όμως επισημαίνουν ότι η εξάρτηση αυτή, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, δημιουργεί ανισότητες, καθώς βρώσιμα ψάρια για κοινωνίες που τα έχουν μεγάλη ανάγκη καταλήγουν στην ευρωπαϊκή αλυσίδα εφοδιασμού.Η βιομηχανία προβάλλει τις πιστοποιήσεις ως εγγύηση, αναφέροντας ότι το 45% της παγκόσμιας παραγωγής ιχθυοτροφών είναι πλέον πιστοποιημένο. 

Παρ’ όλα αυτά, ΜΚΟ και ανεξάρτητοι ειδικοί στον τομέα, εντοπίζουν κενά σε όλη την αλυσίδα παραγωγής ιχθυοτροφών, αναφέροντας ως παραδείγματα το Περού και χώρες της Δυτικής Αφρικής.Από την άλλη πλευρά, εναλλακτικές πρακτικές κερδίζουν έδαφος. 

Η Ε.Ε. και ο FAO (Oργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας) ενθαρρύνουν την καλλιέργεια μυδιών, φυκιών και προωθούν τα ολοκληρωμένα πολυτροφικά συστήματα. Στην Ελλάδα, η μυδοκαλλιέργεια στον Θερμαϊκό υπέστη μεγάλη ζημιά τα τελευταία χρόνια λόγω, κυρίως, της κλιματικής αλλαγής. 

Στο εξωτερικό, πιλοτικές φάρμες φυκιών στην Ιρλανδία και πολυτροφικά συστήματα στη Σιγκαπούρη δίνουν θετικά αποτελέσματα, ενώ στη Νορβηγία η εταιρεία παραγωγής σολομού, Andfjord Salmon, λειτουργεί χερσαία μονάδα με ανακύκλωση αποβλήτων μέσω τεχνητής νοημοσύνης.

 Τα παραδείγματα αυτά αποδεικνύουν ότι, με σωστό σχεδιασμό, η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να μειώσει το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα και να συμβάλει στην επισιτιστική ασφάλεια.

 Καθώς η υδατοκαλλιέργεια θα παραμείνει κεντρικό κομμάτι των παγκόσμιων διατροφικών συστημάτων, το ερώτημα, που αφορά και την Ελλάδα, δεν είναι αν ο κλάδος θα αναπτυχθεί, αλλά με ποιο μοντέλο.