Bρύστιανα Ξηρομέρου: Τόπος και Μνήμη

 

Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη

Εικόνα άρθρου: Βρύστιανα. Μεγάλο πηγάδι. Γίδια στο πότισμα… Φωτογραφία: Χαρά Αγγέλη

Στους τσοπάνηδες των Βρυστιάνων,

φύλακες της γης και της παράδοσης

Τα Βρύστιανα είναι ένα οροπέδιο στο Ξηρόμερο, με έκταση πάνω από χίλια στρέμματα, όπου σώζονται ερείπια βυζαντινού οικισμού. Είναι το λεγόμενο «Παλαιοχώρι» ή Παλιοχώρ’, κατά το ξηρομερίτικο ιδίωμα. Ένας τόπος φορτωμένος με ιστορία και μνήμη.

Η παρουσία βυζαντινού οικισμού μαρτυρεί τη μακραίωνη ανθρώπινη δραστηριότητα που άνθισε σ’ αυτή την περιοχή, κατά την περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας. 

Τα Βρύστιανα ήταν ένας τόπος στον οποίο οι κάτοικοι έχτιζαν ναούς, αποδεικνύοντας τη βαθιά πίστη και την πολιτισμική τους ταυτότητα. Οι πέτρες και τα απομεινάρια αφηγούνται ιστορίες ζωής…

Εικόνα: Βρύστιανα. Φωτογραφία: Χαρά Αγγέλη

ΤΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ: Η λέξη Βρύστιανα, πιθανόν, προέρχεται από τη λέξη «βρύση»(από το αρχ. Ελληνικό ρήμα «βρύω» ₌ αναβλύζω), η οποία σημαίνει πηγή, νερομάνα.

Η κατάληξη –ιανα είναι αρκετά συνηθισμένη σε τοπωνύμια της Ελλάδας και δηλώνει οικισμό, περιοχή ή τόπο ο οποίος σχετίζεται με το πρώτο συνθετικό. Άρα, Βρύστιανα σημαίνει τόπος με βρύσες, τόπος με πηγές, νερά. 

Η ύπαρξη πηγαδιών και μιας λούτσας (λιμνούλα, βαλτότοπος) ενισχύει την άποψη ότι το τοπωνύμιο αυτό προέρχεται από τα υδάτινα στοιχεία της περιοχής.

Σε πολλές περιπτώσεις τα τοπωνύμια δίνονταν από γεωγραφικά γνωρίσματα. Το νερό, ειδικά σε περιοχές όπως το Ξηρόμερο, ήταν εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας.

ΤΑ ΕΚΚΛΗΣΑΚΙΑ: Στα Βρύστιανα η πνευματική ζωή από τα βυζαντινά χρόνια συνεχίζεται μέσα από τα νεότερα εκκλησάκια που κοσμούν το τοπίο και τιμούν την παράδοση της περιοχής. 

Συγκεκριμένα υπάρχουν διασκορπισμένα στο χώρο τρία εκκλησάκια και ένα μικρό εικονοστάσι. Είναι αφιερωμένα στον Άγιο Δημήτριο, στον Άγιο Νικόλαο, στην Αγία Παρασκευή και το εικονοστάσι στον Άγιο Χριστόφορο.

 Στη θέση της παλιάς εκκλησίας του Αγίου Χριστοφόρου δεν χτίστηκε νέα, μάλλον, γιατί στον Μαχαιρά υπάρχει η μικρή εκκλησία του Αγίου στο κοιμητήριο του χωριού. (Βλέπετε λεπτομερή αναφορά για τα εκκλησάκια στο: Μαρία Ν. Αγγέλη, Ωδή στα Βρύστιανα Ξηρομέρου Aιτωλοακαρνανίας, https://aitoloakarnaniabest.gr).       .

Οι κάτοικοι του Μαχαιρά και οι επισκέπτες συγκεντρώνονται σ’ αυτές τις ιερές εστίες, όπου η πίστη και η κοινότητα συνυφαίνονται σε ένα πνευματικό δέσιμο. Οι λειτουργίες είναι στιγμές κοινωνικής επαφής αλλά και διατήρηση της θρησκείας και της πολιτιστικής κληρονομιάς των Βρυστιάνων.

Αυτά τα εκκλησάκια, με την απλότητά τους, αποτελούν ζωντανά σημεία αναφοράς που κρατούν την ιστορία και την πίστη της περιοχής ζωντανές στις καρδιές των ανθρώπων.

Δυστυχώς, παρά την ομορφιά και την πνευματικότητα των εκκλησιαστικών χώρων, στα Βρύστιανα, παρατηρείται συχνά ρύπανση από σκουπίδια, μπουκάλια, πλαστικά και άλλα απορρίμματα.

 Αυτή η αμέλεια των ανθρώπων, όχι μόνον υποβαθμίζει την εικόνα του περιβάλλοντος, αλλά προσβάλλει τον τόπο και την παράδοσή μας. Είναι ασέβεια προς τον ιερό χώρο και τους ανθρώπους που πέρασαν και τον σεβάστηκαν!

Είναι σημαντικό, να αναλάβουμε όλοι την ευθύνη για τη διατήρηση καθαρού και ευλαβικού χώρου, ώστε τα εκκλησάκια και η φύση να παραμείνουν ζωντανά και όμορφα για τις επόμενες γενιές.

Εικόνα: Άγιος Δημήτριος των Βρυστιάνων. Φωτογραφία: Χαρά Αγγέλη

Η ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ: Τα πηγάδια και η λούτσα ήταν οι φυσικοί πόροι που εξασφάλιζαν το νερό στον τόπο. Η παρουσία αυτών των πηγών ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των κατοίκων και την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, η οποία άκμασε στην περιοχή μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αιώνα.

Η κτηνοτροφία ήταν η βασική οικονομική δραστηριότητα στα Βρύστιανα, με τα εκτενή λιβάδια να προσφέρουν πλούσια βοσκοτόπια για τα ζώα. Οι πολλές βελανιδιές ήταν πηγή ζωής για τα κοπάδια, καθώς τους πρόσφεραν θρεπτική τροφή. 

Επίσης, πρόσφεραν φυσικό στάλο για ανάπαυση και χαλάρωση των ζώων και ίσκιο για τους κουρασμένους τσοπάνηδες. Η παρουσία αυτών των δέντρων προσδίδει μια ιδιαίτερη ομορφιά στο τοπίο! 

Κάθε τσοπάνης είχε το δικό του στάλο για το κοπάδι του. Το κάθε δέντρο αποκτούσε έτσι και μια συναισθηματική αξία. Ο αδελφός μου και εγώ ακόμη θυμόμαστε τη βελανιδιά του πατέρα!

Οι τσοπάνηδες ήταν η ψυχή της κτηνοτροφίας στα Βρύστιανα. Με γνώσεις που περνούσαν από γενιά σε γενιά, φρόντιζαν τα κοπάδια με επιμέλεια και αγάπη, γνωρίζοντας κάθε μονοπάτι και κάθε λιβάδι της περιοχής. Η ζωή τους ήταν στενά δεμένη με τη φύση και τον κύκλο των εποχών.

Οι ίδιοι ήταν και φορείς της παράδοσης και του λαϊκού πολιτισμού. Μετέφεραν μύθους, ιστορίες και έθιμα, που συνέθεταν τον πλούτο της πολιτισμικής κληρονομιάς των Βρυστιάνων και γενικότερα του Ξηρομέρου.

Σήμερα (2025) το τοπίο, οι βελανιδιές, τα πηγάδια και η λούτσα παραμένουν μάρτυρες ενός παρελθόντος το οποίο συνδέεται άρρηκτα με τη φύση και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων του Ξηρομέρου. Θυμίζουν την αξία της αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Εικόνα: Η βελανιδιά «του πατέρα». Φωτογραφία: Χαρά Αγγέλη

Συμπερασματικά: Τα Βρύστιανα δεν είναι απλώς μια γεωγραφική περιοχή, αλλά μια ζωντανή μαρτυρία της ιστορίας και της ψυχής του Ξηρομέρου. 

Κάθε  δέντρο, κάθε πέτρα, κάθε σταγόνα  κρατά ιστορίες ανείπωτες… Μας θυμίζουν πόσο σημαντικό είναι να τιμούμε το παρελθόν και να φυλάμε την παράδοση ζωντανή για τις επόμενες γενιές. 

Εύχομαι να ανθίζουν πάντα τα λιβάδια της μνήμης, εκεί όπου σεργιάνισαν οι απλοί ποιμένες του Ξηρομέρου και οι νομάδες της Ηπείρου…